02 mrt Terugblik hackathon

Dinsdag 4 februari 2020: een mix van studenten (rechten/informatietechnologie (IT)), docenten van de hogeschool Leiden en specialisten uit het werkveld verzamelen zich bij het kantoor van Berkeley Bridge in Alphen aan den Rijn. Vandaag staat in het teken van juridische regels omzetten naar toepasbare regels, of ook wel: het bouwen van beslisbomen. Geen eenvoudige klus, voor we het weten verzuipen we in de juridische wereld van omslachtig geformuleerde regels met dubbele ontkenningen.

De dag trapten we af met een spel over regels (van Rens van de Berg van de Provincie Zuid-Holland). De groep van 30 werd verdeeld over twee groepen: de ‘typische jurist’ en de ‘rekbaren’. Vervolgens werden ons verschillende onderwerpen voorgelegd, zoals ‘uitrit’, ‘vuurwerk’, ‘winkelwagentjes’ en ‘gevaarlijke stoffen’. Is het nu echt nodig om voor deze onderwerpen regels op te nemen in het omgevingsplan? Zoals verwacht vonden de juristen het voor meer onderwerpen noodzakelijk om regels op te stellen, terwijl de rekbaren mogelijkheden zagen voor het loslaten van bepaalde regelgeving.

Vervolgens mochten we na de introductie van Bram Knols zelf aan de slag met de software van Berkeley Bridge om beslisbomen te bouwen. En daarvoor moesten we omdenken. Een beslisboom bouw je namelijk niet op vanaf de vraag (zoals: heb je een vergunning nodig?), maar vanaf de uitkomst op deze vraag. Er waren drie aspecten die het opstellen van toepasbare regels lastig maakten. Allereerst werd gewerkt met een nieuw programma, dat eigen gemaakt moest worden. De groep met IT’ers had hierbij duidelijk voordeel. Het tweede aspect had betrekking op het vertalen van de wetgeving in de toepasbare regel. Bij dit aspect voelde de jurist zich weer als een vis in het water. Bij het derde aspect werd deze toepasbare juridische regel vertaald naar een begrijpelijke toepasbare regel. Hierbij kwamen juist weer taalkundige vaardigheden van pas. Kortom: wanneer juridisch uit een is gezet wat de bedoelingen en verbanden van de verschillende wetten en betrokken (sub)leden zijn, en zichtbaar is welke voorwaarden tot welke gevolgen leiden, dan worden deze verbanden in kaart gebracht in een beslistabel. Deze tabel wordt vervolgens omgezet naar een begrijpelijke beslisboom.

We komen er achter dat de voorbeeldregels zeker niet zijn bedoeld om toepasbaar te maken. De complexiteit van regels komt duidelijk naar voren. Sommige regels zijn vaag, bevatten open normen of (drie)dubbele ontkenningen of hebben zelfs een andere bedoeling dan wat daadwerkelijk op papier staat. En dat maakt het lastig, want zie maar eens een juridisch niet-kloppende regel om te zetten naar een juridisch kloppende beslisboom.

Wanneer de juridische regel vervolgens wordt omgezet naar een beslisboom, dan loopt men tegen de complexiteit van de taal aan. De vragen die zijn opgenomen in de beslisboom moeten namelijk juist voor burgers begrijpelijk zijn. En zo is een juridisch kloppende beslisboom, nog geen goede begrijpelijke beslisboom. Om deze stap te zetten, is het van belang om terug te gaan naar de kern van de regel. Want wat bedoelen we precies met deze regel en wat willen we met de regel bereiken? Kunnen we dat op een begrijpelijke manier opschrijven?

Op basis van onze ervaring concluderen we dat het bijna ondoenlijk is om bestaande regels uit bestemmingsplannen, beleidsregels of verordeningen om te zetten naar toepasbare regels. Gemeenten moeten goed bedenken hoe ze het omgevingsplan opbouwen: vanuit de bestaande regelgeving of door deze bestaande regelingen los te laten. Wordt gedacht vanuit de bestaande regelgeving, dan zal vertaling naar toepasbare regels een enorm tijdrovende klus worden. Wellicht is het efficiënter om de bestaande regelingen los te laten, en te bedenken wat echt noodzakelijk is om te regelen. Vanuit die noodzaak kan vervolgens bedacht worden op welke manier de toepasbare regels opgesteld moeten worden. Al met al is het zaak om al bij het opstellen van de juridische regel expertise in te schakelen die toeziet op de vertaling naar een begrijpelijke beslisboom.

Janneke van de Vorstenbosch en Loesanne van der Geest; LivingLAB Omgevingswet in samenwerking met het Legal Tech & Design LAB; Hogeschool Leiden.